Sundials on the Internet
Types Zonnewijzers

Zonnewijzers kunnen op verschillende manieren worden geklassificeerd. Hier worden de types genoemd, die op platte vlakken zijn aangebracht en die behoren tot de zogenaamde poolstijl zonnewijzers, maar daarnaast zijn er nog vele andere types.
De poolstijl zonnewijzer kan uitgebreid worden om meer dan alleen (zonne-)tijd aan te geven door een index op de stijl aan te brengen, b.v. voor datumlijnen of andere tijdsystemen. In dat geval spreken we van puntzonnewijzers.
De gegevens gelden voor het noordelijk halfrond, maar tussen haakjes en in italic lettertype zijn opmerkingen geplaatst voor het zuidelijke halfrond.

Horizontale zonnewijzers
Dit type wordt veelal gevonden op een sokkel in tuinen. De schaal met de uurlijnen ligt horizontaal. De stijl, die dienst doet als schaduwgever, maakt een hoek met het horizontale vlak die gelijk is aan de breedtegraad en wijst naar de noordpool (zuidpool).
De uurlijnen op een horizontale zonnewijzer lopen rechtsom (linksom)en de XII uurlijn is naar het noorden (zuiden) gericht.
Een horizontale zonnewijzer voor een bepaalde breedtegraad kan ook dienst doen op een andere breeedtgraad maar de opstelling moet dan wel voor die breedtegraad worden gecorrigeerd. Zie ook: Het plaatsen van een horizontale zonnewijzer.

Terug

Verticale zonnewijzers
Deze zonnewijzers bevinden zich op een verticale muur van b.v. een kerk of andere gebouwen.
Een onderverdeling in verticale zonnewijzers is: De eerste vier zonnewijzers zijn gericht op een van de hoofdrichtingen noord, oost, zuid of west, de declinerende zonnewijzer wijkt van die richtingen af.
Bij een zuid- en noordwijzer maakt de stijl een hoek met het vlak die gelijk is aan 90 - breedtegraad en wijst naar een van de hemelpolen.
Op een zuidwijzer wijst de stijl naar beneden (omhoog) en op een noordwijzer omhoog (naar beneden).
Bij een oost- of west wijzer ligt de stijl evenwijdig aan het vlak. (in feite is dit ook een polaire zonnewijzer zoals hieronder wordt beschreven.)
De uurlijnen voor zonnetijd liggen bij een noord- of zuidwijzer symmetrisch t.o.v een verticale lijn in het vlak. Mits aanwezig ligt de XII uur lijn verticaal.
Bij een oost- of westwijzer liggen de uurlijnen evenwijdig aan elkaar.
De uurlijnen op een zuidwijzer lopen andersom dan die op een noordwijzer.

Als het verticale vlak niet op een van de vier hoofdrichtingen is gericht spreken we van declinerende zonnewijzers. De uurlijnen liggen nu niet meer symmetrisch t.o.v. een verticale lijn maar zijn aan een zijde min of meer samengedrongen. Als het vlak naar het oosten gericht is zijn dat de ochtenduren, is het vlak naar het westen gericht zijn dat de middaguren.
Mits aanwezig ligt de XII uur lijn verticaal.
De stijl maakt een kleinere hoek met het vlak dan bij een zuidwijzer of een noordwijzer en hij staat niet meer recht boven de verticaal in het vlak. De stijl wijst voor zuidgerichte (noordgerichte) zonnewijzers schuin naar beneden en voor noordgerichte (zuidgerichte) omhoog.

Terug

Equatoriale zonnewijzers
zijn zonnewijzers die in het equatoriale vlak liggen. Dat is het vlak dat de hemelbol en de aarde verdeelt in een noordelijke en een zuidelijke helft. Dit vlak staat haaks op de aardas en hemelas en de stijl van een equatoriale zonnewijzer maakt dan ook een hoek van 90 graden met het vlak.
Zowel aan de bovenzijde als aan de onderzijde van het equatoriale vlak kunnen uurlijnen worden aangebracht die tegengesteld lopen. De uurlijnen voor de hele uren maken alle een hoek van 15 graden met elkaar.
De tekening van de equatoriale zonnewijzer is een belangrijk hulpmiddel voor de constructie van alle andere types en kan dan ook worden gezien als de basiszonnewijzer in de gnomonica.
De armillosfeer of hoepelsfeer, die we in zoveel tuinen zien staan, kan ook tot dit type worden gerekend. Een ring in het equatoriale vlak dient als uurring en de stijl is de staaf door het midden ervan. Alle andere ringen zijn niet van belang voor het doel als zonnewijzer maar laten belangrijke cirkels aan de hemelbol zien.

Terug

Polaire zonnewijzers
hebben een vlak dat parallel aan de aardas ligt en omgekeerd ligt de stijl dan ook parallel aan het vlak. Het vlak kan naar het noorden of naar het zuiden gericht zijn, maar ook de hierboven genoemde oost- en westwijzer behoren tot dit type. In feite zijn er oneindig vele vlakken die voor een polaire zonnewijzer dienst kunnen doen.
De uurlijnen liggen op een polaire zonnewijzer evenwijdig aan elkaar maar niet op gelijke afstand.

Terug

Willekeurige vlakke zonnewijzers
Als een zonnewijzervlak niet behoort tot de reeds omschreven types spreken we van een willekeurige vlakke zonnewijzer. Een dergelijk vlak ligt dus niet horizontaal, verticaal, equatoriaal of parallel aan de aardas. Zo'n vlak wordt gedefinieerd met dedeclinatie en inclinatie van het vlak.
De declinatie is de richting (of azimut) waarnaar het vlak is gericht en de inclinatie is de hellingshoek van het vlak. De declinatie wordt gemeten vanuit het zuiden en is positief naar het westen. De inclinatie is de hoek tussen de achterzijde van het zonnewijzervlak en het horizontale vlak.
Uiteraard zijn de eerder genoemde types zonnewijzers slechts afgeleiden van de willekeurige zonnewijzer en elke vlakke zonnewijzer kan gedefinieerd worden met waarden voor de declinatie en inclinatie.
enkele voorbeelden: 


(Opmerking: Naast de term inclinatie komt ook de term reclinatie voor, maar
tegenwoordig wordt meestal alleen gesproken over inclinatie) 

  

 Terug
 

 Andere types 
 Hier wordt een lijst gegeven van
andere types zonnewijzers zonder er hier nader op in te gaan en zonder compleet
te zijn. 




 Terug
 

   

 Eng. Homepage   ......  
 Ned. Homepage  



  
         http://www.sundials.co.uk/typesnl.htm.....written
by: ferdv..... moderated by: QQQ  


        This site is maintained by Internetworks Ltd................last
revised 15 July 1997  

        Comments/ suggestions/ problems, please get in touch by  
E-mail